براساس آمارها و برآوردها در نیم قرن اخیر بیش از 35 هزار روستا در ایران تخلیه شده است و جالب است که بدانید میزان سرمایه گذاری دولت‌ها به ازای هر فرد شهری 3900% بیشتر از میزان سرمایه گذاری برای یک روستایی است. براساس داده‌های مرکز آمار، میزان ولادت در روستاها از 731626 نفر در سال 1344 به 271272 در سال 1400 کاهش یافته است.
بیشتر جمعیت روستایی به مشاغل خدماتی روی آورده‌اند، اگر به آمار سهم شاغلان 15 ساله و بيشتر بخش خدمات مناطق روستایی [سهم جمعيت شاغل بخش خدمات: عبارت است از نسبت جمعيت شاغل بخش خدمات به كل جمعيت شاغل، ضرب در 100] از سال 1384 تا 1402 نگاهی بیاندازیم متوجه می‌شویم که این رقم از 17.6 در بهار 1384 به 26.9 در بهار 1402 رسیده است. همین وضع درباره اشتغال روستاییان در صنایع نیز مشاهده می‌شود.
این یعنی ما به جای آنکه ظرفیت تولیدات روستایی را افزایش دهیم، آن را نه تنها کاهش دادیم بلکه نیروی کار روستایی را به سمت صنایع و خدمات سوق دادیم. طبیعی است که در این وضعیت خبری از تولیدات روستایی در میان نباشد.
چه باید کرد؟ وقتی 56 درصد روستاییان، منبع اصلی درآمدشان کشاورزی است چرا سیاست‌هایی برای تضعیف این منبع اتخاذ می‌شود. موضوع این مقاله فعال کردن جامعه روستایی است، اما چگونه؟ آیا فعال کردن روستایی به معنی ترویج زندگی روستایی است؟ قطعا خیر. فعال کردن جامعه روستایی، به این معنا است که روستا ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند در اقتصاد ملی نقش آفرین باشد.
بررسی نیازها در جهت فعال کردن روستا
نیازهای روستایی در چه مواردی خلاصه می‌شود؟ ما بر این باوریم که این نیازها را می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
- مدیریت عرضه و تقاضا برای استفاده از ظرفیت‌های جامعه روستایی در همراهی با اقتصاد شهری و ملی
- استفاده از داشبورد حکمرانی و سیاست گذاری
- حضور اندیشکده‌ها، اساتید، جامعه شناسان و صاحبان فکر و کمک آن‌ها به بخش سیاست گذاری (استفاده از یک تیم تحلیلی و سیاست گذاری)
به چه اطلاعات ورودی نیاز است؟
- چه چیزی و چقدر تولید می‌کنم؟
- برای این تولید چه چیزهایی نیاز داریم؟
- بانک اطلاعاتی منابع تامین نیازها در دسترس باشد و تامین نیازها رقابتی باشد
- حذف واسطه ها در چرخه تامین
نیازهای ستادی روستا چیست؟
ما در این طرح “ستاد” را همان خانوار روستایی در نظر گرفتیم بنابراین وقتی از نیازهای ستادی روستا سخن می‌گوییم منظورمان همان خانوار روستایی است.
از نظر ما نیازهای ستادی روستاییان عبارتند از:
- آموزش و پرورش
- سلامت و بهداشت
- حمایت دولتی
- شخصیت اجتماعی و نگاه مثبت شهرنشینان به جامعه روستایی
رابط کاربری سامانه آنلاین برای روستاییان
یکی از راهکارها برای فعال کردن جامعه روستایی ایجاد یک سامانه آنلاین است که در بستر آن بسیاری از اتفاقات مثبت به نفع روستا در زمینه اقتصادی و بالا بردن بهره وری و همچنین افزایش تولیدات روستا و فروش آن‌ها صورت گیرد.
طبیعتا هر سامانه‌ای نیازمند به یک رابط کاربری است اما توجه به ساده بودن رابط کاربری از جمله اصول اولیه و مهمی است که باید به آن توجه شود، در زیر نکات مهمی که در این زمینه وجود دارد را آوردیم:
- سادگی: برنامه باید در نهایت سادگی طراحی شود.
- ثبت نام ساده: ثبت نام در آن پیچیدگی نداشته باشد.
- قابل اعتماد: مورد تایید سازمان‌های دولتی مرتبط باشد.
- استفاده از خدمات مبتنی بر موقعیت با توجه به پراکندگی جامعه روستایی
- جستجوی پیشرفته
راهکارهای فعال سازی ظرفیت روستا
ما در نورا طی همکاری مشترک با برخی از سازمان‌ها و نهادهای تصمیم گیر در همین زمینه طرحی آماده کردیم که معتقدیم با اجرای آن می‌توان بخشی از این ظرفیت‌ها را فعال کرد.
این راهکارها در سه مورد زیر خلاصه شده است که عبارتند از:
- استفاده از یک داشبورد مدیریت آنلاین: برای ایجاد تمرکز در فعالیت‌ها
- آینده نگاری: با استفاده از یکسان سازی موضوعات
- تمرکز بر موضوعات اقتصادی: تسری آن به بقیه شئون زندگی روستایی
10 نکته تکمیلی و توجیهی برای فعال کردن روستا
در زیر به برخی از نکاتی که در این طرح اهمیت دارند اشاره شده است:
- بخش زیادی از فعالیت‌ها توسط تیم سیاستگذاری و حکمرانی انجام می‌شود که باید قوی، علمی و با دسترسی به منابع دیگر باشد.
- توسعه نیازهای جدید از طریق این واحد شناسایی و تقاضا می‌شود.
- نیازهایی در روستا وجود دارد که پاسخ به آن‌ها اصلا در فاز اول امکان پذیر نیست و نباید ظرفیت گروه را به خود مشغول کند.
- هوش مصنوعی و هوش تجاری در زمان پیش رو در فرآیند کاری وارد خواهد شد و کارکرد خود را خواهد داشت. این امکان در فعلا در مرحله اول قابل بحث نیست.
- مهاجرت معکوس، بازگشت سرمایه‌های مالی، علمی و انسانی مهاجرین باید به سمت روستا اتفاق بیافتد.
- تمرکز سرمایه‌گذاری فناوران و سرمایه‌داران، از استارتاپ‌ها گرفته تا شرکت‌های سرمایه گذاری خطرپذیر تا بانک‌ها باید متوجه تولید در روستا شوند.
- باور کنیم که تولیدات با هزینه‌های سربار کم روستا [در قیاس با کیفیت و مزایایی از این دست] قابل رقابت با تولیدات صنعتی هستند.
- توسعه گردشگری، بوم گردی، توریسم خارجی و موارد مرتبط به این موضوع باید در دستور سیاست‌گذاری‌ها قرار بگیرد.
- ارتباط با اتاق بازرگانی، پاویون و نمایشگاه‌های خارج از کشور باید در دستور کار قرار گیرد.
- بردن بازارچه شرکت‌های دانش بنیان و خلاق به عرصه روستائیان و برآورد نیازشان باید در سیاست‌گذاری‌ها بررسی شود.
جمع بندی و نتیجه گیری
روستا ظرفیت بسیار خوبی است که باید از آن استفاده شود. پراکندگی جغرافیایی ایران به ما این اجازه را می‌دهد که بیشترین بهره برداری را از ظرفیت‌های روستا داشته باشیم، کارآفرینی برای زنان روستایی، توسعه گردشگری روستا، رونق کسب و کارهای کوچک روستایی، توسعه مشاغل خانگی، کاهش آسیب پذیری‌های روستا، استفاده از ظرفیت علمی نیروی انسانی روستایی، رویکرد حل مساله نسبت به بحران آب و از بین رفتن کشاورزی در روستا، نرخ‌های مرتبط به مهاجرت از روستا به شهر و چالش‌های مرتبط به سالخوردگی روستاییان، افزایش مشارکت سیاسی روستاییان و نقش آفرینی آنان در حکمرانی و موارد بسیاری از این جمله مواردی است که باید به آن‌ها رسیدگی شود.
