آینده پژوهی (Futurology) چیست؟

آینده پژوهی یا همان Future studies تصور آینده‌های ممکن، محتمل و ترجیحی است. بخشی از آینده پژوهان علوم اجتماعی به دنبال این هستند که به شیوه‌ای سیستمی بفهمند چه چیزی احتمالاً ادامه دارد و چه چیزی می‌تواند به طور قابل قبولی تغییر کند.

آینده پژوهی مطالعه احتمالات آینده با تجزیه و تحلیل روندهای فعلی و تاریخی است که ما آن را آینده پژوهی می‌نامیم، در حالی که متخصصان معمولاً آن را آینده می‌نامند. این تلاشی سیستماتیک، برای پیش بینی آنچه اتفاق خواهد افتاد با مطالعه روندهای کنونی و تاریخی است. آینده پژوه از چندین روش مختلف از جمله روش دلفی (تکنیک دلفی) و مدل سازی کامپیوتری استفاده می‌کند. در ادامه با نورا همراه باشید تا بیشتر درباره این موضوع توضیح دهیم.

آینده پژوهی چیست؟

آینده پژوهی مطالعه تحولات فنی، سیاسی و اجتماعی است تا بتوانیم آنچه را که ممکن است در آینده رخ دهد بهتر درک کنیم. به زبان ساده؛ این فعالیت، تلاشی برای پیش بینی آنچه اتفاق خواهد افتاد بر اساس آنچه هست و اتفاق افتاده، می‌باشد.

مردم همچنین ممکن است از آن به عنوان آینده نگری، آینده پژوهی، آینده اندیشی، آینده نگاری و آینده نگری استراتژیک یاد کنند. اما باید تذکر داد که این مفاهیم با هم متفاوت هستند و نباید آن‌ها را با یکدیگر اشتباه گرفت.

تفاوت آینده پژوهی با سایر رشته‌ها

مطالعات آتی یا آینده پژوهی از 3 جهت با تحقیقات سایر رشته ها متفاوت است:

آینده پژوهی نه تنها آینده های ممکن، بلکه ترجیحی و محتمل را نیز بررسی می‌کند. آینده پژوهان سعی می‌کنند دیدگاهی سیستمی یا کل نگر به دست آورند. آن‌ها دیدگاه خود را بر چندین رشته مختلف، عمدتاً بر روی مقوله‌های STEEP استوار می‌کنند.  STEEP مخفف عبارت Social, Technological, Economic, Environmental and Political است. (برای مطالعه بیشتر اینجا را ببینید.)

این مساله فرضیات پشت اغلبِ دیدگاه‌های فعلی آینده را به چالش می‌کشد. به عنوان مثال، بسیاری از مردم بر این باورند که اکوسیستم سیاره ما در آینده نزدیک فرو خواهد ریخت. از سوی دیگر برخی دیگر معتقدند که هرگز فرو نخواهد ریخت.

با رویکرد آینده نگری، دست اندرکاران آینده پژوهی سعی می‌کنند مفروضات پشت هر دو دیدگاه را تحلیل کنند. اما آینده پژوهی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ در ادامه بررسی خواهیم کرد.

اهداف آینده پژوهی چیست؟

بررسی‌ها نشان می‌دهند که علم آینده پژوهی اهدافی را دنبال می‌کند که عبارتند از:

1. حدس وقایع احتمالی در آینده
2. ارزیابی آینده حتمی انسان
3. انتخاب آینده مطلوب

حال با توجه به وسیع بودن حوزه آینده پژوهی به انواع آینده پژوهی می پردازیم.

انواع آینده پژوهی کدام است؟

از دیدگاه آینده پژوهی، فقط یک آینده در پیش‌روی بشر قرار ندارد و آینده پژوهان برای مطالعه و ساخت آینده با آینده‌های متفاوتی روبه‌رو هستند؛ بنابراین انواع آینده پژوهی با رویکردهای متفاوتی وجود دارد که هر کدام متد خودشان را دارند، اما این موارد کدامند؟

1. آینده محتمل: احتمالاتی که با توجه به محدودیت‌های عدم قطعیت ممکن است اتفاق بیفتد.
2. آینده احتمالی: سناریوها و احتمالاتی که احتمال وقوع آن‌ها وجود دارد.
3. آینده ممکن: گسترده‌ترین طیف سناریوها، شامل همه احتمالات.
4. آینده ترجیحی: چشم اندازی که در مورد احتمالاتی که داریم، می‌خواهیم به واقعیت تبدیل شوند.

آینده پژوهی از روش‌ها و ابزارهای مختلفی بهره می‌برد تا بتواند فضای آینده‌های پیش رو را بهتر بیان کند. یکی از این ابزارها “مثلث آینده‌ها” است.

 مثلث آینده پژوهی چیست؟

مثلث آینده پژوهی؛ درک سه بعد زمانی هنگام برنامه ریزی برای آینده است. در واقع مثلث آینده پژوهی یک روش آینده ‌نگاری است که برای شناسایی آینده‌های قابل قبولی که به صورت موجی بین سه گوشه فشاری و کششی ظاهر می‌شوند، استفاده می‌شود، که هر کدام، مجموعه‌ای از محرک‌ها و بازدارنده‌‌های خاص خود را دارند.

با این وجود، کشش آینده تنها بُعد یکباره است که باید در طول برنامه ریزی استراتژیک در نظر گرفته شود. دو بُعد زمانی دیگر نیز وجود دارد که باید در نظر گرفته شود و افسوس که بارها توسط تصمیم گیرندگان نادیده گرفته می‌شود. 2 ابعاد دیگر مثلث آینده پژوهی فشار حال و وزن گذشته است. بیایید هر یک از این ابعاد را بررسی کنیم.

کشش تصاویر آینده در مثلث آینده پژوهی

فرایند ترسیم مثلث آینده‌ پژوهی با نام‌گذاری کشش آینده شروع می‌شود که شامل تصویر یا دیدگاهی است که تبدیل به مسئله می‌شود که در مراحل بعدی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فشار حال در مثلث آینده پژوهی

زمان حال شامل نیروهای بسیاری است که هم‌اکنون منجر به دگرگونی آینده می‌شوند. این فشارها شامل روندها، پیشران‌ها و تصمیمات یا اقداماتی است که منجر به دگرگونی نو می شوند.

چیزهایی که به عنوان فشارهای کنونی وجود دارند باید در محیط به صورت کمی وجود داشته باشند، به این معنی که ما حداقل باید در تئوری توانایی نشان دادن تأثیر آن ها بر راه تغییر باشیم.

آینده پژوهی و وزن زمان گذشته

وزن گذشته شامل دسته‌ای از عوامل ساختاری می‌شوند که مانع از تغییر می‌شود و از دستیابی ما به فشار آینده جلوگیری می‌کند. این وزن‌های تاریخی را می‌توان به عنوان ساختارهای سازمانی، سیاست‌ها، قوانین، مقررات، ساختارهای علمی یا روایت‌های تاریخی شناخت که مانع از حرکت رو به جلوی ما درآینده می‌شود جلوگیری ‌کند.

چه نرم افزارهایی برای آینده پژوهی وجود دارد؟

اگر قبول کنیم که هر کس بتواند آینده را پیش بینی کند احتمالا نرخ موفقیت بیشتری را رقم خواهد زد، باید با روندها و تکنولوژی‌های مبتنی بر آینده پژوهی آشنا شویم. آینده پژوهی یک علم است، شاید برخی شَم آن را داشته باشند، اما می‌توان به صورت اکتسابی و با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌هایی این فرآیند را انجام داد.

علاوه بر اینکه رشته آینده پژوهی در سال‌های اخیر رونق گرفته و به نتایج جالب توجهی هم رسیده، نرم افزارهایی نیز برای این کار وجود دارد. یکی از آن‌ها، نرم افزار جریان نقدینگی نورا است که مبتنی بر رویکردهای آینده پژوهی و آینده نگاری می‌تواند شما را در رسیدن به چشم اندازهای مالی سازمان خود کمک کند. این نرم افزار بر پایه شاخص‌های جریان نقدینگی که در آینده برای شما رقم خواهد خورد بنا شده است.

توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر حتما سری به صفحه این نرم افزار بزنید تا با ویژگی‌های منحصر به فرد آن که نخستین نرم افزار جریان نقدینگی در ایران است آشنا شوید.

نکته آخر درباره آینده پژوهی گفتیم

می‌توان گفت شرکت‌هایی که آینده نگرند، به راحتی غافلگیر نمی‌شوند و همیشه برای آینده آمادگی دارند.

 در مقابل رقبای آنها از وقوع یک اتفاق شوکه شده و دچار بحران می شوند،زیرا آنها از قبل برای استفاده از فرصت ها و دوری از تهدیدهای ناشی از وقوع آن حادثه، آماده شده اند و این دلیل پیشتازی و برتری آنها نسبت به رقبا می شود.