مدیریت پروژه چیست؟ مدیریت پروژه‌های ساختمانی، زیرساختی و صنعتی

مدیریت پروژه‌های ساختمانی، زیرساختی و صنعتی در صنعت ساخت به فرایند برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت و کنترل منابع برای دستیابی به اهداف مشخص در پروژه‌های صنعت ساخت گفته می‌شود. این فرایند شامل نظارت بر تمامی جنبه‌های پروژه از شروع تا اتمام، از جمله بودجه، زمان‌بندی، کیفیت، ایمنی و مدیریت ریسک است.در این مقاله، به بررسی نقش مدیر پروژه، حوزه‌های دانشی و نقش مدیر پروژه در مراحل مختلف پروژه‌های صنعت ساخت خواهیم پرداخت.

1. مدیر پروژه کیست؟

مدیر پروژه فردی است که مسئولیت هدایت و مدیریت تمام جنبه‌های یک پروژه را برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده بر عهده دارد. او با برنامه‌ریزی دقیق، اجرای مؤثر و نظارت مستمر اطمینان می‌دهد که پروژه در زمان مشخص، با کیفیت مطلوب و با استفاده بهینه از منابع به سرانجام می‌رسد. همچنین، مدیر پروژه نقش کلیدی در هماهنگی تیم، حل مسائل و حفظ پیشرفت پروژه در مسیر تعیین‌شده ایفا می‌کند.

2. حوزه‌های دانشی مدیریت پروژه

در ادامه، مروری مختصر بر ۱۰ حوزه دانش مدیریت پروژه بر اساس استاندارد PMBOK ارائه شده است:

• مدیریت محدوده :(Scope Management) شامل تعریف، کنترل و مدیریت تمامی وظایف، تحویل‌ها و سررسید رخدادهای پروژه (Milestones) است که باید ارائه شوند.
• مدیریت برنامه زمان‌بندی :(Schedule Management) ایجاد و حفظ یک برنامه زمان‌بندی جامع برای پروژه و تعیین روش‌های پایش و به‌روزرسانی آن.
• مدیریت هزینه :(Cost Management) شامل برآورد دقیق هزینه‌های پروژه، تدوین بودجه و پیگیری آن در طول چرخه عمر پروژه.
• مدیریت کیفیت :(Quality Management) اطمینان از تطابق تحویل‌های پروژه با استانداردهای تعریف‌شده و حفظ کیفیت مطلوب.
• مدیریت منابع :(Resource Management) شامل شناسایی، تأمین، تخصیص و پایش منابع موردنیاز پروژه مانند نیروی انسانی، تجهیزات و مصالح.
• مدیریت ارتباطات :(Communication Management) تدوین و اجرای دستورالعمل‌های ارتباطی برای تیم پروژه و ذی‌نفعان جهت بهبود شفافیت و هماهنگی.
• مدیریت ریسک :(Risk Management) شناسایی، تحلیل، و ایجاد استراتژی‌هایی برای پیشگیری یا کاهش تأثیر ریسک‌های پروژه.
• مدیریت تدارکات :(Procurement Management) شامل خرید و تأمین منابع پروژه و مدیریت روابط با فروشندگان و تأمین‌کنندگان.
• مدیریت ذی‌نفعان : (Stakeholder Management) شناسایی ذی‌نفعان پروژه، درک نیازها و انتظارات آن‌ها، و تعامل مؤثر برای حفظ رضایت و تأثیر مثبت بر پروژه.
• مدیریت یکپارچگی :(Integration Management) ایجاد هماهنگی و انسجام بین تمامی عناصر پروژه برای دستیابی به اهداف آن.

این حوزه‌های دانش باید در تمامی مراحل چرخه عمر پروژه مدیریت شوند تا موفقیت پروژه تضمین شود.

3. تفاوت مدیر پروژه و مدیر ساخت

اگر بخواهیم تفاوت مدیریت ساخت با مدیریت پروژه عمومی را خلاصه شده بیان کنیم می‌توان گفت:

مدیریت ساخت بر پایه علم حقوق ساخت و روش‌های اجرا و تحویل پروژه بنا شده و اختصاصی صنعت ساخت است؛ اما مدیر پروژه راهکارهای عمومی برای تمام صنایع ارائه می‌دهد.

مدیر ساخت مدیریتی حرفه‌ای است که به‌منظور برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت پروژه‌های صنعت ساخت از آغاز تا پایان، به کار گرفته می‌شود تا اهداف پروژه، اعم از زمان، محدوده، هزینه و کیفیت محقق گردند؛ اما مدیریت پروژه به استفاده از سیستم‌ها و رویه‌های یکپارچه برای طراحی و ساخت اطلاق می‌شود. در واقع اگر به طور ویژه فقط به صنعت ساخت بنگریم مدیریت پروژه بخشی جدایی‌ناپذیر از مدیریت ساخت است و شامل مسئولیت‌هایی می‌شود که مدیر ساخت باید قادر به انجام آن باشد.

مدیریت ساخت مفهومی کلان‌تر است که از محدوده‌های دانشی فراتر از مدیریت پروژه، ازجمله کسب‌وکار در صنعت ساخت برخوردار است. مدیر ساخت وظیفه دارد تا به کمک مبانی مدیریت ساخت بین عوامل مختلف پروژه ازجمله کارفرما، پیمانکاران، مشاوران، طراحان، تامین‌کنندگان و سایر عوامل درگیر پروژه، از مرحله پیش از طراحی تا پس از ساخت، یکپارچگی ایجاد نماید. این در حالی است که مدیریت پروژه می‌تواند در هر مرحله، بخش و سازمان جهت رسیدن به ساختار اصلی مدیریت ساخت به شکل جداگانه اجرا شود و مدیر پروژه در آن باید با استفاده از سیستم‌ها و رویه‌های یکپارچه که از سوی مدیر ساخت تعیین شده است، به اجرای مسئولیت‌های خود بپردازد.

باتوجه‌به توضیحات بالا می‌توان رابطه مدیر ساخت و مدیر پروژه را از منظر دو دیدگاه مقایسه کرد:

نگاه کلی: مدیریت پروژه به‌صورت عمومی می‌باشد و کل صنایع را در برمی‌گیرد درحالی‌که مدیریت ساخت مدیریت پروژه‌های صنعت ساخت است.

نگاه تخصصی: با نگاه تخصصی در صنعت ساخت می‌توان نتیجه گرفت مدیریت ساخت حوزه تخصصی‌تر و حرفه‌ای‌تری را در برمی‌گیرد و مدیریت پروژه یکی از وظایف مدیر ساخت تلقی می‌گردد و به‌تنهایی کاربرد چندانی در این صنعت نخواهد داشت.

در موسسه ACEMI دوره‌ای با عنوان دوره مدیریت پروژه های ساختمانی، زیرساخت و صنعتی با هدف ترویج دانش “مدیریت ساخت” در کشورمان، به شکلی کاربردی ارائه می‌نماید. در این دوره جامع، تعاریف،مبانی، ساختار، محدوده‌های دانشی، خدمات و جزئیات اجرایی مدیریت ساخت را فرا خواهید گرفت و خواهیدآموخت که یک Construction Manager یا CM چه وظایف و محدوده‌هایی را باید فرا بگیرد.

4. نقش مدیر پروژه در مراحل مختلف پروژه‌های صنعت ساخت

1.4. مدیر پروژه در مرحله پیش از طراحی

مدیر پروژه در این مرحله معمولاً وظیفه مشخص‌کردن ساختار پروژه، برنامه‌ریزی پروژه (برنامه مدیریت پروژه – برنامه مدیریت ساخت – دستورالعمل رویه‌های پروژه)، برگزاری نشست پیش از طراحی و مدیریت اطلاعات را برعهده دارد.

2.4. مدیر پروژه در مرحله طراحی

مدیر پروژه در این مرحله معمولاً وظیفه بررسی اسناد طراحی، مدیریت اسناد، تدوین قرارداد، مدیریت روابط عمومی، تامین سرمایه پروژه، برگزاری جلسات، مدیریت هزینه، مدیریت زمان، سازگاری با پایداری، مشاوره مستمر را برعهده دارد. یکی از مهم‌ترین وظایف مدیر پروژه‌های صنعت ساخت در این مرحله، بررسی ساخت‌پذیری طراحی‌ها برای اطمینان از تداخل نداشتن و اجرایی بودن طرح تدوین شده است. مدیر پروژه‌های صنعت ساخت به سبب دانش فنی و تجربه‌ی اجرایی‌اش، یکی از بهترین عوامل برای کمک به کارفرما و طراح برای جلوگیری از بروز تداخلات وجلوگیری از افزایش هزینه‌های پروژه می‌باشد.

3.4. مدیر پروژه در مرحله تدارکات

مدیر پروژه در این مرحله معمولاً وظیفه مدیریت فرایند مناقصه، مدیریت جلسات، تجزیه‌وتحلیل و مذاکره درباره پیشنهادهای مناقصه را برعهده دارد. ممکن است کارفرما مدیر پروژه را موظف به جمع‌آوری پیشنهادهای مناقصه کند تا بتواند بر اساس تجزیه و تحلیل‌هایی که انجام می‌دهد، پیشنهادهای لازم را به کارفرما برای اخذ تصمیم‌های نهایی ارائه کند.

4.4. مدیر پروژه در مرحله ساخت 

مدیر پروژه در این مرحله معمولاً وظیفه مدیریت فرایند تجهیز کارگاه، هماهنگی بین اعضای تیم، مدیریت زمان، مدیریت هزینه و پرداخت‌ها، مدیریت دستورات تغییر، مدیریت ادعا و اختلاف، مدیریت کیفیت و… را برعهده دارد. به‌عنوان‌مثال مدیر پروژه‌های صنعت ساخت از منظر مدیریت زمان باید وضعیت زمانی پروژه را با برنامهٔ زمان‌بندیاصلی مقایسه کند تا از تحت کنترل بودن زمان پروژه مطمئن شود. برای این منظور برنامه زمان‌بندی مرحله ساختهمراه با سایر برنامه‌های تدوین شده باید در فواصل زمانی مناسب (حداقل ماهانه) بررسی و به‌روز شوند.

5.4. مدیر پروژه در مرحله پس از ساخت

مدیر پروژه در این مرحله معمولاً وظیفه مستندسازی اسناد چون ساخت، مدیریت ضمانت‌ها، مستندسازی مقادیر و مبالغ صورت‌وضعیت نهایی، تحویل قطعی، پرداخت نهایی و اختتام قرارداد را برعهده دارد. مدیر پروژه‌های صنعت ساخت تمام اسناد پرداخت نهایی از جمله ضمانت حسن انجام کار، دستورات تغییر حل‌وفصل نشده و صورت‌حساب‌های پرداخت نشده را برای تایید کارفرما گردآوری می‌کند. با تایید پرداخت نهایی، کارفرما تمام تعهدات مالی باقی‌مانده را انجام می‌دهد تا پس از انجام پرداخت‌های نهایی، قرارداد خاتمه یابد. در صورت وجود هرگونه ادعا یا درخواست تعدیل از سوی پیمانکار، تا زمانی که این موارد کاملاً حل نشوند، قرارداد خاتمه نمی‌یابد.

5. مزایای مدیریت پروژه در صنعت ساخت

• بهینه‌سازی منابع و کاهش هزینه‌ها
• اطمینان از تحویل به‌موقع پروژه
• بهبود کیفیت و کاهش اشتباهات
• مدیریت مؤثر ذی‌نفعان و انتظارات آن‌ها

مدیریت پروژه در صنعت ساخت نیازمند ترکیبی از مهارت‌های فنی، مدیریتی و ارتباطی است و نقشی کلیدی در موفقیت پروژه‌های صنعت ساخت ایفا می‌کند.

6. چگونه به یک متخصص در زمینه مدیریت پروژه تبدیل شویم؟ 

برای تبدیل شدن به یک متخصص در زمینه مدیریت پروژه نیاز به آموختن مهارت‌های مختلف داشته و باید از یک نقشه راه هدفمند استفاده نمایید. موسسه ACEMI اولین موسسه تخصصی در کشورمان است که آموزش‌های مدیریت پروژه و ساخت را منطبق بر استانداردهای بین‌المللی و طبق یک نقشه راه طراحی و ارائه کرده است.پیشنهاد می‌کنیم در ابتدا مسیر شغلی مناسب، برای تبدیل شدن به متخصص مدیریت پروژها را از سایت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی‌پور بخوانید.